میدیـــا رایــانه
مـرکز ارائـه کلیـه ی خدمـات کامپیوتـریمیدیـــا رایــانه
مـرکز ارائـه کلیـه ی خدمـات کامپیوتـریارزشیابی مستمر - نه امتحان سنتی !
ارزشیابی مستمر ، نه امتحان سنتی !
پس از دو سه ماه که از سال تحصیلی می‌گذرد ، نوبت شور و هیجان و دلهره و نگرانی امتحانات فرا می‌رسد. البته اگر آموزش پویا باشد و ارزشیابی با تأکید بر سنجش مستمر صورت گیرد ، جای دلهره و نگرانی نباید باشد . اما......................
اگر روش آموزش ، همان روش سنتی و دیرین باشد ، نه تنها دانش‌آموز ، بلکه معلم و خانواده هم نگران می‌شوند .
در آموزش سنتی ما ، معلم نقش انتقال دهنده‌ی مفاهیم آموزشی از کتاب درسی به ذهن دانش‌اموزان را داشت . در این نظام آموزشی برای آن که مشخص شود آیا دانش‌اموز حق رفتن به کلاس بالاتر را دارد یا نه ، از او امتحان به عمل می‌آمد . امتحان هم عبارت بود از چند پرسش کتبی یا شفاهی که پس از هر سه ماه ( امتحان ثلث ) یا در پایان سال از دانش‌آموز پرسیده می‌شد . دانش‌آموز هم در پاسخ ، هر آن چه را در خاطر داشت ، بر صفحه‌ی کاغذ می‌نوشت و تحویل معلم می‌داد یا به صورت شفاهی بیان می‌کرد . کار معلم دقیق و منظم هم آن بود که نوشته‌ها یا یافته‌های دانش‌اموز را با آن چه در کتاب نوشته شده بود مقایسه کند و با توجه به بارم‌بندی ، نمره دهد . کارمندان دفتری هم نمره‌های معلمان را جمع‌اوری می‌کردند ، کارنامه می‌نوشتند ، معدل میگرفتند و سرانجام کار دانش‌آموز را با سه واژه‌ی « قبول » ، «تجدیدی» ، و « مردود » اعلام می‌کردند و کار را تام شده می‌دانستند .
با این روش ، سال‌هاست که دانش‌آموزان ، معلمان و اولیای آن‌ها آشنایند و از همین راه است که میلیون‌ها نفر دانش‌آموز هر سال امتحان می‌دهند ، به کلاس بالاتر می‌روند ، مدرک می‌گیرند و از مزایای قانونی آن‌ها بهره‌مند می‌شوند و پس از مدتی هم هر آن چه را به خاطر سپرده‌اند از یاد می‌برند . نتیجه‌ی این روند آن است که دانش‌آموزان نه دانش زاینده‌ای به دست می‌آورند و نه مهارتی کسب می‌کنند که در زندگی به کار آید .
اما در ده‌های اخیر پرسش‌های تازه‌ای در آموزش و پرورش مطرح گردید و هدف و نقش مدرسه ، معلم ، کتاب ، امتحان و دانش‌آموز مورد تجدید نظر قرار گرفت و طرحی نو پی افکنده شد . در این طرح نو :
ـ معلم ، نه عامل انتقال دهنده‌ی دانستنی‌ها ، بلکه برانگیزاننده و هدایت کننده است .
ـ دانش‌آموز ، نه موجودی منفعل ، بلکه یادگیرنده‌ای هوشمند ، پویا و با همه‌ی احساس و عواطف انسانی است .
ـ محتوای آموزشی ، نه دانستنی‌های غیر لازم ، بلکه آموزه‌هایی است که دانش ، مهارت و نگرش لازم را برای بهتر زیستن و با هم زیستن در اختیار یادگیرنده قرار می‌دهد .
ـ مواد آموزشی ، نه فقط یک کتاب درسی ، بلکه انواع وسایل دیداری ، شنیداری ، کارگاهی و آزمایشگاهی است تا همه‌ی حواس یادگیرنده را به کار اندازد و یاد گرفتنی‌ها را عمق ، گسترش و استمرار بخشد .
ـ و امتحان ، نه نوشتن پاسخ پرسش‌های معلم ، بلکه سنجش و ارزشیابی مستمر و پویایی است که توسط یاد دهندگان صورت می‌گیرد و موجب بازخورد مؤثر در آموزش و پرورش می‌شود .
در امتحان سنتی ، شرایط و زمان امتحان و نیز روحیه‌ی امتحان دهنده و نوع پرسش‌ها در نمره‌ی امتحان مؤثر است و دانش‌آموزان با یکدیگر مقایسه می‌شوند و نمره‌ی رد یا قبولی می‌گیرند . در صورتی که سنجش مستمر ، سازنده و رشد دهنده ، مانند فرایند باغبانی کردن و پرورش گل‌ها و گیاهان است .
سنجش و ارزشیابی مستمر به راههای گوناگون صورت می‌گیرد . یکی از این راه‌ها استفاده از روش مشاهده است . در این روش ، معلم زمانی که دانش‌آموز درگیر انجام تکلیف و یادگیری است ، او را مورد مشاهده قرار می‌دهد و میزان درستی کار او را در می‌یابد و در صورت لزوم راهنمایی می‌کند و برای این کار لازم است انتظارات معلم از دانش‌آموز بر طبق هدف‌های آموزش مشخص باشد . فهرست مشاهدات به طور مستند . دلایلی حاکی از موفقیت یا عدم موفقیت را در اختیار دانش‌اموز و والدینش قرار می‌دهد که بسیار معنادارتر و معتبرتر از اطلاعاتی است که این افراد از طریق ارزشیابی‌های سنتی و کتبی به دست می‌آورند .
روش دیگر ارزشیابی مستمر ، ارزشیابی پروژه است . ارزشیابی از طریق پروژه‌های دانش‌آموزی بسیار مؤثر است . پروژه ، فعالیتی است فردی یا گروهی که براساس هدف‌های برنامه‌ی درسی طراحی می‌شود . پروژه می‌تواند به وسیله‌ی معلم یا دانش‌آموز یا با همفکری هر دو انتخاب و در کلاس یا خارج از آن انجام شود . پروژه ، آموخته‌های دانش‌آموزان را با زندگی پیوند می‌دهد . برای افزایش مسئولیت پذیری ، کنجکاوی و اعتماد به نفس ، لازم است دانش‌آموزان در انتخاب عنوان ، حجم کار و زمان و حتی ارزشیابی پروژه‌ی خود سهیم شوند . پروژه‌های گروهی توان مشارکت دانش‌آموزان را افزایش می‌دهد .
ارزشیابی پوشه‌ای نیز روش دیگری برای ارزشیابی مستمر است . در این روش ، معلم برای هر دانش‌آموز پوشه‌ای فراهم می‌کند ، پوشه ، مجموعه‌ای از مدارک مستندی است که معلم با استفاده از آن میزان پیشرفت دانش‌آموز را در حیطه‌های مختلف دانش ، مهارت و نگرش در موضوعات معین درسی مشخص می‌کند . پوشه می‌تواند شامل فهرست‌های ارزشیابی معلم ، گزارش کار دانش‌آموز ، یادداشت‌های معلم درباره‌ی رفتار و اعمال دانش‌آموز و کارهای عملی و پروژه‌ای دانش‌آموز باشد . پوشه شامل جمیع فعالیت‌های دانش‌آموز است و تصویر کاملی از او نشان می‌دهد . این مجموعه را می‌توان به دانش‌آموز داد تا به خانه ببرد و به نظر اولیای خود برساند .
پوشه یا کارنما ، بهترین وسیله برای ارزشیابی مستمر از کار دانش‌آموز را با گذشته‌ی خودش مقایسه کرد و میزان پسرفت او را مشخص ساخت و مورد قضاوت قرار داد .
آزمون عملکردی ، یکی دیگر از روش‌های ارزشیابی است . در این روش ، دانش‌آموز را در برابر یک مسئله‌ی خاص یا یک کار معین قرار می‌دهند تا ارزشیابی کنند که چه اندازه از آموخته‌های خود را برای حل آن مسئله به کار می‌گیرد . به عنوان مثال برای او مشخص می‌کنند که در کلاس درس یک سخنرانی انجام دهد ، خلاصه‌ای از یک کتاب را بیان کند یا گزارشی ارائه دهد .
خلاصه آن که امتحان سنتی ، گرچه روشی است مناسب برای دسته‌بندی کردن دانش‌آموزان و قضاوت در مورد توانایی آنان در زمینه‌ی به خاطر سپردن و یادآوری مطالب ، لیکن این نوع ارزشیابی نمی‌تواند معرف رفتارها و تمایلات ، علایق و مهارت‌های دانش‌آموزان باشد . برای آن که این گونه اطلاعات را از دانش‌اموزان به دست آوریم ، لازم است از ارزشیابی مستمر که از طریق ثبت مشاهدات ، انجام پروژه ، ارزشیابی پوشه‌ای و آزمون عملکردی صورت می‌گیرد ، میزان پیشرفت دانش‌اموزان را مشخص کنیم و از طریق ساز و کار بازخورد ، نتیجه‌های به دست آمده را در روش تدریس ، محتوا و مواد آموزشی دخالت داده ، بهره‌وری آموزشی را بیش‌تر کنیم . در این صورت است که از دلهره‌ها و و نگرانی‌های معلمان ، دانش‌آموزان و اولیای آن‌ها در مورد امتحان کاسته خواهد شد و ارزشیابی به تکمیل آموزش کمک خواهد کرد .
