ربا و دیدگاه برخی از علما

ای نام نکوی تو سر دفتر دیوان‌ها                وی مصحف روی تو زینت ده عنوان‌ها

سؤال : آیا در اسکناس‌های امروزی ( پول‌های کاغذی ) “ ربـا ” وجود دارد ؟ و حکم این پول‌هایی که به کار می‌بریم ،  چیست ؟

جواب :

الحمد ا…       .......................

واضح است که پول‌هایی که اکنون مردم به کار می‌برند چیز جدیدیست که در دوران قدیم نبوده است تا اینکه نظر علمای سلف راجع به آن بدانیم  …… پس نص قطعی در مورد آن نیامده است .

آشکار است ، متخصصان معاصر راجع به آن بسیار سخن گفته‌اند ، از فقه‌های شرع گرفته تا کارشناسان عرصه‌ی اقتصاد و دارایی  … ! ، البته ضرورتی نمی‌بینم که همه‌ی نظرات مختلف را مورد بحث قرار دهیم  … ، چرا که بسیاری از آن خیلی از حقیقت و واقعیت بعید می‌نماید …

مثل آن نظر نادرست و باطلی که نقل می‌کنند از بعضی جاهلان عالم نما ـ هدا هم ا … ـ که گویا در این نوع پول‌ها ربا نیست . که با این فتوای باطل امت محمد « صلی ا.. علیه وسلم » را به سوی فساد و ظلم و بزرگترین حرام می‌کشانند . که در نتیجه حکم زکات را تعطیل می‌کنند ـ والعیاذ با ا…

به هر حال آنچه که ما آنرا حق می‌دانیم و با استناد به دلیل ، این می‌باشد : پول‌هایی که اکنون در دسترس مردم است و بدان خرید و فروش می‌کنند ، به جای طلا و نقره‌ی زمان پیامبر « صلی ا.. علیه وسلم » می‌باشد و هر حکمی شامل طلا و نقره شود ، این پول‌ها را نیز در بر می‌گیرد …  چرا که “ نقود  ” یعنی پول ، معیار و میزان مخصوصی ندارد  …  در نتیجه هر آنچه که مردم بر آن اتفاق نمودند که پول باشد و برای آن ارزش گذاشتند ، همان حکم طلا و نقره شامل حال آن می‌شود .

شیخ الاسلام ـ رحمه ا … ـ در مجموع الفتاوی می‌گوید :

و أما الدرهم و الدینار فما بعرف له حدٌ طبعی و لاشرعی ، بل مرجعه إلی العادة و الأصلاح ، و ذالک لإنه فی الأصل لا یتعلق المقصود به ، بل الفرضأن یکون معیاراً لما یتعلملون به ، والدار هم و الناینر لا قصد لنفسها ، بل هی وسیلة إلی التعامل بها . و لهذا کانت أثماناً  … 

یعنی « اما درهم و دینار حد طبیعی و شرعی شناخته شده‌ای ندارد ، بلکه به عادت و رسم و رسوم . ارجاع می‌شود ، چرا که در اساس منظوری بدان تعلق نمی‌گیرد ، بلکه هدف و منظور اینست که معیاری باشد جهت آنچه بدان داد و ستد می‌کنند ، درهمها و دینارها منظوری در خود آنها نهفته نیست ، بلکه وسیله‌ای است که بدان داد و ستد انجام شود ، به همین خاطر ، به قیمت محسوب می‌شود ( یعنی دارای ارزش می‌باشند )

بعد از آن می‌فرماید :

والوسیلة الحضة التی لا یتعلق بها غرض لا بهاء تها و لا بصورتها یحصل المقصود بها کیفهما کانت  … یعنی : « وسیله‌ی محض که منظوری نه به ماده‌ی آن و نه به صورت آن تعلق نمی‌گیرد ، هر طور که شده مقصود از آن حاصل می‌شود .

همچنین امام مالک رضی ا… عنه می‌فرماید :

 (و لو أن الناس أجازوا بینهم الجود حتی یکون لها سکةٌ و عین الکرهتها أن تباع بالذهب و الفضة نظِرةَ )

 یعنی : ( اگر مردم در میان خود چرم‌ها را رایج ساختند تا اینکه سکه و حجمی داشته باشد ، جایز نمی‌دانم که با طلا و نقره بطور نسیه فروخته شود )

بدین ترتیب هر آنچه که مردم آنرا پول به شمار آوردند ، درهم و دینار محسوب می‌شود  … و شرط نیست که درهم و دینار فقط طلا و نقره باشد .

عمر ابن خطاب رضی ا… عنه خواست از چرم شتر سکه ضرب کند  … اما به او عرض کردند که ای : امیرالمؤمنین ، اگر چنین کاری را انجام دهید ، شترها منقرض می‌شوند و مردم همه‌ی آنرا به خاطر چرمش ذبح خواهند کرد … سپس عمر از نظر خود منصرف شد .

بلاذری در ( فتوح البلدان ) روایت می‌کند : ( عن عمر بن الخطاب قال : لقذ هممت أن اجعل الدار هم من جلد الإبل . فقیل له إذاَ لا بعیر ، فأمسک ) پس از این رویداد عمر بن خطاب برای ما روشن می‌شود که حاکم می‌تواند “ نقود ” جدید یعنی پول جدید به جای طلا و نقره بسازد و بدان به جای طلا و نقره داد و ستد شود .

و نیز اصحاب در حضور او چنین نفهمیدند که  “ نقود ” فقط عبارتست از طلا و نقره . چرا که مسلمانان در زمان پیامبر ( صلی ا… علیه و سلم ) تا بعداَ از دینار روی و درهم فارسیاستفاده می‌کردند و از خود پولی نداشتند تا زمان عبدالملک ابن مروان که پول اسلامی ضرب شد .

و پیامبر ( صلی ا… علیه و سلم ) به دینار و درهم روم و فارسی اعتراف می‌کرد .

البته یک نکته مهم باید یادآور بشویم که علت از ربایی بودن طلا و نقره “ ثمنیت ” است یعنی قیمتی بودنشان  … پس آیا پولی که ما از آن استفاده می‌کنیم با ارزش و قیمت نیست ؟

چرا ، و ا…  … همه چیزهایی قیمتی توسط آن خریداری می‌کنیم  … ماشین  … خانه  … مهریه   … زمین و املاک  … بلکه همه معاملاتمان با این پول‌ها انجام می‌دهیم و طلا و نقره‌ای در بازار دیده نمی‌شود ، که مثل پول اسکناس از آن استفاده شود .

پس همان علت ربایی بودن دینار و درهم در این پول‌ها که ما از آن استفاده می‌کنیم وجود دارد .

گذشته از این ما یک قاعده‌ی فقهی داریم که بیان می‌دارد : یثبتُ للبدل ما ثبت للمبدل له عنه … یا اینکه : حکم البدل حکم الأصل  … یعنی هر گونه حکم برای اصل وجود داشته باشد و بدل آن نیز دارا می‌باشد . بدین گونه از بحث مذکور در فوق ، برای ما روشن شد که :

1 ـ “ نقود ” فقط طلا و نقره نیست  … هر آنچه که مردم آنرا نقود و پول به شمار آوردند ، دینار و درهم محسوب می‌شود . اگر چه از کاغذ و یا چرم حیوان ساخته شده باشد .

2 ـ پول‌هایی که ما از آن استفاده می‌کنیم . به جای دینار و درهم زمان پیامبر ( صلی ا… علیه وسلم ) می‌باشدو بدیل هر چیزی حکم اصل آنرا دارد .

3 ـ علت ربوی بودن طلا و نقره یا درهم و دینار قیمتی بودن آن است .که همان علت در دینار و تومان و دلار الغ امروزی وجود دارد ، بطوری افزون و زیادی.

وا… تعالی اعلم

و صلی ا … علی سید نا و نبینا محمد و علی آله و صحبه و سلم