ماکس وبر در 21 آوریل 1862 در ارفورت آلمان و در یک خانواده مشخصا طبقه متوسط به دنیا آمد تفاوتهای چشمگیر پدر و مادرش در جهت گیری فکری و تحول روانی تاثیر عمیقی داشت . پدرش در دستگاه دولت کار میکرد و به مقام سیاسی به نسبت مهمی دست یافته بود او آشکارا جزیی از دستگاه مستقر سیاسی به شمار میرفت و در نتیجه از هر گونه فعالیت یا آرمان پرستی که مستلزم فداکاری شخصی بوده و یا مقامش را در داخل نظام تهدید میکرد پرهیز داشت ،وانگهی پدر مردی بود که به لذتهای دنیوی علاقه داشت و از این جهت و از بسیاری جهات دیگر در تضاد شدید با همسرش بود .مادروبریک فرد مومن به مذهب کالونیسم بود و خواستار زندگی پرهزکار و عاری از لذایذ مورد علاقه شوهرش بود .
بیشتر نگرانیهای او معطوف به امور غیر دنیوی بود و از ناپرهیزگاریی که ممکن بود از رستگاری اخرویش جلوگیری کنند هراسان بود این تفاوتهای پدر و مادر در زندگی زناشویی آنها تنشهایی ایجاد کرده بود و همین تفاوتها و تنشها تاثیر شگرفی بر ماکس وبر گذاشته بود .
از آنجا که تقلید از پدر و مادر در یک زمان ممکن نبود ،وبر به عنوان یک فرد فرزند راه دیگری نداشت جز انکه نخست از روش پدری پیروی کند و بعد به رهیافت مادرش نزدیک شود (به نقل از ماریان 1975 ،ص 62)
این گزینش هر چه که باشد تنشهای ناشی از یاز به انتخاب میان این دو قطب متضاد بر روان ماکس وبر تاثیر منفی گذاشته بود .
وبر در سن 18 ساگی برای حضور در دانشگاه هایدلبرگ خانه پدری را برای مدت کوتاهی ترک گفت . او در همین زمان هر چند رشد فکری زود رس خود را نشان داده بود ،اما از نظر اجتماعی به عنوان یک جوان کم رو و رشد نیافته وارد هایدلبرگ شده بود ،اما بعد از آن که به شیوه زندگی پدرش روی آورد و به انجمن مبارزه جویانه پدرش پیوست، روحیه کمروییش به سرعت تغییر یافت او در این دانشگاه دست کم تا اندازه ای به خاطر افراط در آبجو خوردن با همگنان ئانشجویش از نظر اجتماعی رشد پیدا کرد . وانگهی زخمهایی را که از مبارزه با دیگران بر صورت داشت و نشانه ی اختصاصی این چنین انجمن هایی بشمار میرفت ، با افتخار به دیگرزان نشان میداد . وبر نه تنها تعلق به شیوه زندگی پدرش را بدین سان نشان میداد ،بلکه دست کم در این دوره حرفه پدرش را که امور حقوقی بود را برای زندگیش برگزید ،
وبر بعد از گذراندن سه ترم دانشگاهی برای خدمت سربازی هادلبرگ را ترگ گفت و در سال 1844 به برلین و خانه پدریش بازگشت تا درسهایشان را در دانشگاه برلین بگذراند و بعد از گرفتن درجه دکترا ،او توجهش به مسایل مورد علاقه تمام عمرش جلب شد . که همانا اقتصاد ، تاریخ و جامعه شناسی بود
او در تمام 8 سالی که در برلین بود از نظر مالی وابسته به پدرش بود که همین بیش از پیش مایه بیزاریش می شد . در همین زمان ،وبر به ارزشهای مادرش نزدیکتر میشد و ضدیت با پدرش در او افزایش میافت او زندگی پرهیز کارانه ای را برگزید . و غرق در کارش بود برای مثال ، طی یک ترم تحصیلی عادتهای کاریش را اینچنین توصیف کرد (او انضباط کاری شدیدی را ادامه میدهد و زندگیش را با ساعت تنظیم میکند و عصرها با خوردن یک پاوند گوشت خام قیمه شده و چهار تخم مرغ نیمرو در اطاق کارش در هزینه هایش صرفه جویی میکند (میتزمن ،1970 ص28 ،ماریان وبر 1975 ص105)
بدینسان وبر به پیروی از مادرش ،یک فرد کاری سختکوش ،پرهیزکار و وسواس شده بود به اصطلاح امروزی "معتاد کار :
همین وسواس کار باعث شد که در سال 1869 به عنوان استاد کار اقتصاد در هایدلبرگ مقامی بدست آورد . اما در 1897 درست زمانی که در دانشگاه موفقیت بدست آورده بود پدرش بعد از یک جر و بحث خشونت آمیز با او در گذشت کمی بعد از این حادثه وبر علایمی از خود نشان داد که سرانجامش فرو ریختگی عصبی بود . او که نمی توانست بخوابد یا کار کند ،شش هفت سالی را در فروپاشییدگی روحی تقریبا کامل گذرانید .بعد از یک وقفه طولانی ترمیم برخی از قوایش در سال 1903آغاز شد اما تا سال 1904که نخستین سخنرانیش را بعد از شش سال و نیم در ایالت متحده برگزار کرد .
وبر نتوانست زندگی دانشگاهیش را فعالانه از سر گیرد در 1904 و 1905یکی از مشهورترین آثارش را به عنوان اخلاق پروتستانی و روحیه سرمایه داری منتشر کرد.در این اثر وبر برتری مذهب مادرش را در یک سطح دانشگاهی اعلام کرد . او اگرچه خود یک آدم مذهبی نبود ،ولی بیشتر وقتش را به بررسی مذهب اختصاص داده بود . اگرچه وبر همچنان از مسایل روانی رنج می برد ، اما بعد از 1904 توانایی کار کردن را داشت چندان که بتواند برخی از مهمترین آثارش را تولید کند . در این سالها بررسیهایش را درباره دینهای جهانی در یک چشم انداز تاریخ جهانی منتشر کرد (برای مثال چین ، هند ، و یهودیت باستان ) در زمان مرگش ( 12 ژوئن 1920)سرگرم کار کردن روی مهمترین اثرش اقتصاد و جامعه بود . اگرچه این کتاب انتشار یافت و بعدها به بسیاری از زبانهای دنیا برگردانده شد اما یک اثر نا تمام بود .
وبر فزون بر نوشته های مفصلی که در این دوره عرصه کرد یک رشته فعالیتهای دیگر را نیز بر عهده گرفت . در سال 1910 به بنیانگذاری انجمن جامعه شناسی آلمان کمک کرد . خانه اش کانون روشنفکران گوناگون شد از جمله جامعه شناسانی چون گئورگ زیمل ،روبرت میکس ، و گئورگ لوکاچ . از این گذشته وبر از نظر سیاسی فعال شده بود و مقالاتی درباره مسائل روز می نوشت .
وبر در زندگی و از آن مهمتر ،در کارش ،میان ذهن اداری پدرش ،و ذهن مذهبی مادرش پیوسته در نوسان بود این تنش که هرگز رفع نشد بر کار وبر و بر زندگی شخصیش حکمفرما بود . نظریه های جامعه شناسی آنتونی گیدنز ،ترجمه محسن ثلاثی 1384 )
به ماکس وبر نیز مانند مارکس به سادگی نمی توان برچسب جامعه شناسی زد _ علایق و موضوعات مورد توجه او رشته های بسیاری را در بر گرفت او که در آلمان متولد شد و تمام زندگی شغلیش دانشگاهی را در آنجا گذرانید . وبر از نظر شخصیتی تا اندازه ای دچار افسردگی بود و در بیشتر زندگیش نتوانست یک شغل آموزشی تمام وقت خود را در یک دانشگاه حفظ کند ، درآمد خصوصی به او اجازه نمی داد که خود را وقفه مطالعه و تحقیق کند . او فردی بود با دانش فوق العاده گسترده نوشته هایش رشته های اقتصاد ، حقوق، فلسفه و تاریخ تطیفی و نیز جامعه شناسی را در بر میگرفت و مقدار زیادی از مطالعتش درباره سرمایه داری امروزی بود او از اندیشه های مارکس متاثر بود اما از برخی دیدگاههای عمده مارکس نیز بشدت انتقاد میکرد . وبر مفهوم ماتریالیستی تاریخ را رد میکرد و برای تضاد طبقاتی اهمیتی کمتر از ماکس قایل بود . به نظر وبر اندیشه ها و ارزشها به همان اندازه شرایط اقتصادی بر دگرگونی اجتماعی تاثیر دارند .
بعضی از نوشته های وبر بر تحلیل ویژگی جامعه و فرهنگ غربی در مقایسه با ویژگی های تمدن های بزرگ دیگر مربوط می شوند . او مطالعات وسیعی در مورد امپراطوری چین قدیم ،هند و خاور نزدیک انجام داد ( وبر ،1951 و 1958 )
و در جریان این تحقیقات کمکهای مهمی به توسعه جامعه شناسی دین کرد .
وبر بر اساس مقایسه نظامهای مذهبی عمده در چین و هند با نظامهای مذهبی غرب نتیجه میگیرد که برخی جنبه های اعتقاد مسیحی تاثیر نیرومندی بر ظهور سرمایه داری داشته اند .
یکی از چیزهایی که بطور مکرر در تحقیقات وبر مورد توجه قرار میگیرد مطالعه بوروکراسیاست
تعریف بوروکراسی :
بوروکراسی سازمان بزرگی است که به ادارات مختلف تقسیم شده و کارکنان آنرا مقامات اداری دارای مراتب گوناگون تشکیل میدهند . شرکتهای بزرگ صنعتی ، سازمان حکومتی ، بیمارستانها و مدارس مراتب گوناگون تشکیل میدهند . شرکتهای بزرگ صنعتی ،سازمان حکوتی ،بیمارستانها و مدارس مراتب گوناگون تشکیل میدهند . شرکتهای بزرگ صنعتی ،سازمان حکومتی نقاط پیشرفته بوروکراسی را ممکن میسازند .
آثار وبر بسیاری از حوزه های دیگر را در بر میگیرد ،از جمله مطالعه پیدایش وتوسعه شهرها ،نظامهای قانون ،انواع اقتصاد و ماهیت طبقات او همچنین مطالب فراوانی در باره ماهیت کلی خود جامعه شناسی نوشت و بر ادعای علم بودن جامعه شناسی از ذورکهایم و مارکس محتاط تر است . انسانها موجوداتی متفکر و استدلال گرند . ما به اغلب کارهایی که انجام میدهیم معنی و اهمیت می بخشیم و هر رشته ای که با رفتار انسانی سرو کار دارد بایستی این نکته را در نظر داشته باشد .
در حالی که کارل مارکس نظریه ای را در باره سرمایه داری به گونه ا اساسی مطرح کرد ،بنیاد کار وبر نظریه اش در باره فراگرد عقلانیت بود وبر به این قضیه کلی علاقه مند بود که چرا نمادهای اجتماعی در جهان غرب بیش از پیش عقلانیتر شده اند . در حالی که در دیگر نقاط جهان موانعی نیرومند از یک چنین تحولی جلوگیری کرده اند .
وبر از چهار نوع عقلانیت نام میبرد عقلانیت صوری : بر حسب معمول وبر با گزینش وسایل و اهداف از سوی کنشگر سرو کار دارد ،اما در این مورد ،گزینش با ارجاع به قواعد و قوانین نیز از ساختارهای وسیع اجتماعی بویژه دیوانسالاری و اقتصاد سرچشمه می گیرد .وبر نظریه هایش را در چهار جوب یک رشته بررسیهای تاریخی تطبیقی از غرب ،چین ،هند و بسیاری از نقاط دیگر جهان ،ساخته و پرداخته کرد . او طی این بررسی ها ،درصدد بود تا عواملی که رشد عقلانیت را تسریع یا جلوگیری می کنند ، نشان دهد .
دیوانسلاری : وبر دیوانسالاری (وفراگرد تاریخی دیوانی کردن )را نمونه عالی عقلانیت می دانست ،اما امروزه رستورانهایی که غذای آماده را ارائه میدهند شاید به بهترین وجه این فراگرد را نمایش می دهند که هم کارگران و هم مشتریان دنبال معقولترین وسایل برای رسیدن به هدفهایشان هستند برای مثال رستورانی که غذا را در داخل اتومبیل به مشتریهایشان میرساند وسیله معقولی است که هم مشتری می تواند به گونه سریع و مناسب به غذای مورد نیازش برسد .
وبر بحثش را درباره فراگرد دیوانی کردن ،در بحث وسیعترش در مورد نمادهای سیاسی میگنجاند .او سه نوع نظاماقتدار را از هم متمایز می کند : اقتدار سنتی ، فرهمندانه ، عقلانی – قانونی
تنها جهان نوین غربی میتواند یک نظام اقتدار عقلائی – قانونی را بپروراند و تنها در همین جهان است که می توان رشد کامل دیوانسالاری نوین را یافت . در بقیه جهان نظامهای اقتدار سنتی یا فرهمندانه حکمفرما است که عموما از رشد نظام اقتدار عقلانی – قانونی و دیوانسالاری نوین جلوگیری میکنند . خلاصه آنکه اقتدار سنتی از یک نوع نظام اعتقادی دیرپای سرچشمه میگیرد .
در این نوع نظام با رهبری سروکار داریم که برای این به قدرت میرسد که خانواده یا کلانش همیشه رهبری گروه را بدست داشته اند . اما یک رهبر فرهمند اقتدارش از قابلیتها یا ویژگیهایش و یا از اعتقاد پیروانش به این که رهبر یک چنین خصویاتی را دارد ،سرچشمه میگیرد . گرچه این دو نوع اقتدار از اهمیت تارخی برخورداررند .اما وبر بر این باور بود که در غرب و سرانجام در سراسر جهان روندی عمومی در جهت نظامهای اقتدار عقلانی – قانونی کار میکند . در یک چنین نظامی از قواعدی سرچشمه می گیرد که عقلا و قانونا به تصویب رسیده باشند .در این نوع نظام رهبران با تائید قوانین جامعه به قدرت می رسند . برای مثال اقتدار رئیس جمهور در ایالت متحده در نهایت از قوانین جامعه سرچشمه میگیرد . تکامل اقتدار عقلانی – قانونی به همراه دیوانسالاری وابسته به آن تنها بخشی از استدلال کلی وبر درباره عقلانیت جهان غرب به شمار می آید .
وبر تحلیلهای مفصل و پیچیده ای درباره عقلانیت در زمینه پدیده هایی چون دین ، قانون ، شهر و حتی موسیقی به دست داده است . اما در ایجا با یک مورد دیگر عقلانیت نهاد اقتصادی – میتوانیم شیوه تفکر را درباره این قضیه باز مینماییم . بحث وبر در این باره در تحلیل گسترده تر او از رابطه دین و سرمایه داری گنجاده شده است او ضمن یک بررسی پهن دامنه بر آن شد . تا دریابد که چرا یک نظام معقول اقتصادی (سرمایه داری ) در غرب ساخته و پرداخته شد .ولی در دیگر نقاط جهان از رشد باز ماند وبر در این فرایند برای دین نقشی اساسی قایل شد .در یک سطح او درگیر بحثی با مارکسیستها شد تا نشان دهد که بر خلاف باور بسیاری از مارکسیستهای آن روزگار ،دین یک پدیده صرفا معلول نیست برعکس دیندر نظر وبر نقشی اساسی در پیدایش سرمایه داری در غرب و در عدم رشد آن در دیگر نقاط جهان داشته است . می گفت که یک نظام مذهبی مشخص و معقول (کالونیسم ) در پیدایش سرمایه داری غرب نقشی اساسی داشت مطالع وبر در مورد دین این احساس به انسان دست می دهد که دین های (برای مثال ،آیین کنفوسیوس ، تائو ، و دین هندو ) تنها میتوانند موانعی موقتی سر راه عقلانیت پدید آورند ،زیرا نظامهای اقتصادی و در واقع کل ساختار اجتماعی این جوامع ،سرانجام عقلانی خواهند شد .
ماکس وبر و طبقه اجتماعی :
در حالیکه طبقه اجتماعی ماکس تنها بر معیار اقتصادی مبتنی است ،ماکس وبر طبقه اجتماعی را بصورت چند بعدی در نظر گرفته .طبقه اجتماعی وبر بر چند عنصر بنیادی و قابل تشخیص استوار است که عبارتند از قدرت ، ثروت ، و حیثیت . شخص ممکن است است بر حسب یک متغییر رتبه اش بالا و طبق متغییرهای دیگر مرتبه اش پایین باشد .مزیت روش وبر مارکس این است که متغیر های دیگری علاوه بر منزلت اقتصادی را در تشخیص طبقه دخالت می دهد.
مارکس وبر سه نوع قشر بندی را مشخص کرده بود که عبارتند از :1- قشر بندی اقتصادی که مبنایش شغل و ثروت افراد است 2- قشر بندی بر میزان قدرت که افراد می توانند بر دیگران اعمال کنند 3- قشر بندی مبتنی بر میزان احترام و اعتباری که شخص در چشم دیگران دارد.
(تعریف قشر بندی اجتماعی: رتبه بندی افراد جامعه بر حسب تعداد کیفیتهای مطلوبی که در اختیار دارند ) .گفتنی درباره نظریه و بر بسیار بیشتر از آن است که در اینجا گفته شود اما سوالی که در اینجا مهم است این است که :چرا نظریه وبر بیشتر از نظریه ماکس توجه جامعه شناسان نظریه پرداز بعدی را به خود جلب کرد. یک دلیلش این است که وبر از نظر سیاسی پذیرفتنی تر بود او به جای آن که از تندروی مارکس هوا داری کرده باشد ، در برخی از قضایا بیشتر یک لیبرال بود و در برخی از قضایای دیگر وحافظه کار(مانند قضیه نقش دولت) او گرچه به بسیاری از جنبه های جامعه نوین سرمایه داری انتقاد داشت و به بسیاری از نتیجه گیریهای انتقادی مارکس نزدیک شده بود ، اما کسی نبود که راه حلهای ریشه ای برای این مسایل پیشنهاد کند . در واقع ، احساس می کرد که اصلاحات ریشه ای ارائه شده هز مارکسیستها و سوسیالیستهای دیگر زیانشان بیشتر از فایده شان است .
جامعه شناسان نظریه پرداز بعدی ، به ویژه آمریکاییان ، جامعه شان را زیر یورش نظریه ماکس می دیدند . آنها که بیشترشان جهتگیری محافظه کارانه داشتند ، در صدد یافتن جانشینهای نظری برای مارکسیسم بودند یکی از کسانی که نظر آنها را به خود جلب کرد ، وبر بود (دورکیم ، ویلفرد و پارتو از جمله این افراد بودند ) به هر روی ، عقلانیت نه تنها جوامع سرمایه داری بلکه جوامع سوسیالیستی را نیز تحت تاثیر قرار داداه بود . وبر بیشتر زندگیش را وقف بررسیهای مفصل تاریخی کرده و نتیجه گیری های سیاسی اش غالبا در چهار چوب تحقیقاتش انجام گرفته بود ، به همین دلیل نتیجه گیریهای وبر معمولا وجهه ای بسیار علمی و دانشگاهی داشت . اما مارکس بیشتر تحقیقاتش جنبه ای آشکارا و جدلی داشت.حتی دانشگاهی ترین آثارش نیز سرشار از داوریهای تند سیاسی بود . برای نمونه در کتاب سرمایه ( 1876 ، 1967 ) سرمایه داران را را با عنوان "انگلها " " گرگهای آدم چهره " توصیف کرد . سبک دانشگاه هیتر. وبر او را برای جامعه شناسان بعدی پذیرفتنی تر ساخته بود .
دلیل دیگر پذیرش بیشتر وبر این بود که سنتی فلسفی را چهارچوب کارش ساخته بود که به شکل گیری کارهای جامعه شناسان بعدی کمک می کرد . به این معنی که ، وبر با سنت کانتی کار می کرد از جمله معنایش این بود که گرایش به تفکر بر حسب روابط علت و معلول . این گونه تفکر برای جامعه شناسان بعدی که بیشترشان با منطق دیالکتیکی آثار ماکس آشنا و راحت نبودند پذیرفتنی تر بود .
سرانجام این که رهیافت وبر به جهان اجتماعی ،بسیار همه جانبه تر از آن ماکس بود در حالی که تقریبا تمام ذهنش را مشغول اقتصاد کرده بود ، وبر به انواع گوناگون پدیدیه های اجتماعی علاقمند بود . این تنوع دیدگاه برای کار جامعه شناسان بعدی زمینه های بیشتری به دست می داد تا دیدگاه ظاهراٌ تک بعدی تر ماکس .
وبر بیشتر آثارش در اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم تولید کرد . هر چند که کارش در آلمان نفوذ گسترده ای داشت ، اما در ایالات متحد حتی عمیقتر و گسترده تر از آلمانی نفوذ پیدا کرد ، به ویژه پس از آن که تالکت پارسونز افکار وبر پردازان دیگر اروپایی را به قشر وسیعی از جامعه آمریکایی معرفی کرد در حالی که افکار وبر تا دهه 1930 نفوذ بسیاری را در میان آنها کسب کرده بود اما افکار ماکس تا دهه 1960 نقش مثبتی بر جامعه شناسان آمریکایی نداشت . ( نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر . نوشته ی جورج ریتزر ، مترجم محسن ثلاثی . (تهران ، نشر نی ، چاب دوم )).
ماکس وبر و بروکراسی (دیوانسالاری) : مارکس وبر پس از آنکه تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته حقوق به پایان رساند در دانشگاه برلین به کار اشتغال یافت وبر بخاطر علاقه ای که به گسترده پهناور تاریخ تحولات تمدنهای بشری داشت بقیه عمر خود را در کسوت یک دانشگاهی باقی ماند تا با مطالعه جامعه شناسی دین و جامعه شناسی زندگی اقتصادی به علاقه خود پاسخ گوید
کارایی بوروکراسی از شکل سازمانی آن نشاٌت می گیرد ، از آنجا که وسایل مورد استفاده (مقررات ، رویه ها ......) برای دست یافتن به مقصود بهترین تلقی می شود ، قاعدتاٌ نمی تواننند دستخوش امخیال رهبری قرار گیرند و روش های سنتی هم دیگر موضو عیت پیدا نمی کنند . پیدایش این حالات بخاطر آن است که بوروکراسی آخرین مرحله غیر شخصی شدن سازمان است . در چنین سازمانهایی نقش هر یک از مسئولان را شرح شغل کتبی که در مورد حیطه اختیارات او تهیه می شود تعیین می کند. مسئولیت ها به صورت سلسله مراتب ترتیب می یابند . و هر مسئولیت بالتر کلیه کلیه مسئولیت های پایین تر را زیر پوشش قرار می دهد . یک سلسله مقررات و رویه ها تمهید می شود که از جهت نظری و تئوریک می تواند جوابگوی هر وضعیتی که ممکن است بروز کند باشد . در واقع نگارش اطلاعات و نگهداری سوابق بخش مهمی از عقلایی بودن سامانه بوروکراسی به حساب می آید . در چنین سامانه ای امور شخصی دقیقا از امور کار سازمانی جدا می شوند و این امر با انتصابهایی که طی قراردادهایی با توجه به صلاحیت های فنی متقاضیان مشاغل با آنان بسته می شود پشتیبانی می شود . در سازمانهای بوروکراتیک اختیارات از مناصب ناشی می شوند و دستورات صرفاٌ به دلیل آن که مقرارات صدور آن دستورات را به وسیله صاحبان آن مناصب مجاز می دارد اطاعت می شوند . مطلب مهم دیگر ، تاکید بر استخدام متخصصین است . یکی از علائم رشد یافتگی بوروکراسی یافتگی تعداد مدیران حرفه ای است که افزایش تعداد بخش های تخصصی سازمان را به دنبال می آورد . از نظر وبر مجموعه این عوامل سامانه ای هماهنگ و کنترلی کاراٌ ایجاد می کند . از طریق عقلایی بودن نظام ، خود را در توانایی سازمان برای محاسبه عواقب فعالیت های خود به نمایش می گذارد . از طرف دیگر توزیع اختیارات ضروری برای اداره سازمان در هر مرتبه از سلسله مراتب اداری و استفاده از سامانه کنترل ، کنترل اعمال تک تک افراد سازمانی را نیز مقدور می سازد . و این امر نیاز به مبتنی ساختن امور بر افراد را از بین می برد . با استفاده از متخصصانی که به هر کدام مسئولیت خاص او ارجاع می شود و با بهره گرفتن از پرونده ها و سوابق گرد آمده مجموعه ای از اطلاعات مو جود و رفتار گذشته سازمان جمع آوری می شود این مجموعه ، پیش بینی وضع آتی سازمان را ممکن می سازد . به این ترتیب سازمان صاحب منطق می شود. در اینجاست که رابطه بین علاه وبر به دین و به سازمان ها بروز می کند سرمایه باوری (گرایش به انباشت سرمایه ) به مثابه نظامی اقتصادی ، بر محاسبات دوربرد و عقلایی برای کسب سود اقتصادی مبتنی است در اصل برای آنکه آن سود اقتصادی به شیوه مذکور قابل تحصیل باشد و برای آنکه بازارهای جهانی توسعه یابد تنوع دیدگاه یا نگرش اخلاقی باید پدید آید . به نظر وبر اینطور آمد که مذهب اعتراض گری پروتستان پس از اصلاح و تجدید نظر ، با تاکیدی که بر توجه به این دنیا می کرد و اصراری که به افراد داشت تا رستگاری خود را بر روی زمین و با ساخته و پرداخته های خود پی جویند خواهد توانست دیدگاه مذکور را به وجود آورد . بدین سان ، فعالیت اقتصادی به تدریج بجای آنکه اقدامی مطرود نمایانده شود عملی مطلوب و پسندیده قلمداد شد سرمایه باوری در مسیر خود به جریان افتاد و آن سیر به سادگی بوسیله شکل بوروکراتیک سازمانی که به صورت ابزاری برای عملی ساختن منطق اقتصادی عمل کرد ، هموار شد 0 از آنجا که نظام اداری بوروکراتیک کارآریی و نظم و انتظام با خود دارد پس لازمه محاسبات دوربرد اقتصادی است از این رو بوروکراسی با فزونی سرعت روند صنعتی شدن ، روش حاکم بر سازماندهی می شود و دارای آنچان همینه ای است که لاجرم ویژگی گریز ناپذیری بخش های دیگر جامعغه مانند آموزش ، دولت و سیاست خواهد شد . بلاخره شکل بوروکراتیک سازمانی الگویی برای کلیه موسسات جامعه نوین گردید بسیاری از مطالاعات و تحقیقاتی که در دو دهه گذشته در زمینه های شکلی و ساختاری سازمان ها به عمل آمده با مطالعه آثار و بر آغاز شده .(تئوری های سازمانی و مدیریت از تجدد گرایی تاپس تجدیدگرایی . مولف : دکتر حسین رحمان سرشت ؛ تهران چاپ 1386 ) .
ارزیابی نظریه بوروکراسی وبر و محدودیتهای آن :
به عقیده وبر رشد و توسعه بوروکراسی گرایش عمده زمان ماست و نفوذ بوروکراسی روز به روز در زندگی جامعه بیشتر می شود به گفته وبر ؛فقط با برگشتن به سازمانهای کوچک در هر زمینه یی (سیاسی ، مذهبی ، اقتصادی و غیره ) میتوان تا اندازه یی از تاثیر بوروکراسی رهایی یافت با همه تاکیدی که وبر بر کارایی بوروکراسی می کند ، برخی مولفان هم پیش از وبر و هم پس از او بر عدم کارایی و نقاط ضعف بوروکراسی تاکید کرده اند کسانی که بوروکراسی را به عنوان ابزاری ناکار آمد تلقی می کنند بویژه به دو مسئله اشاره می کنند : 1- روشهای بوروکراتیک کند است و باعث تاخیر در تصمیم گیری و اجرای تصمیمات می شود . 2- سازمانهای بوروکراتیک نوعی انعطاف ناپذیری به وجود می آورند که کارایی را کاهش می دهد . میتوان گفت که برخی ویژگیهای ساخت بوروکراتیک در عین داشتن کارکد مثبت . از پاره یی جهات ، می توانند از جهات دیگر کارکرد منفی داشته باشند . برای نمونه توجه دقیق به قوانین و مقررات که وبر آن را برای عمل عقلانی بوروکراتیک بسیار مهم و اساسی می داند .
تاریخچه بوروکراسی :
همه ی سازمانهای امروزی تا اندازه زیادی ماهیت بوروکراتیک دارند واژه بوروکراسی توسط فردی به نام دوگورنی در سال 1745 ابداع گردید ، او به کلمه بورو به معنی اداره و میز تحریر ، اصطلاحی را که از فعل یونانی حکومت کردن گرفته شده افزوده. بدینسان بوروکراسی به معنای حکومت مقامات اداری است این واژه نخست فقط در مورد مقالات اداری حکومت به کار برده می شد اما به تدریج گسترش یافته و به سازمانهای بزرگ به طور کلی اطلاق گردید . مفهوم بوروکراسی از آغاز توسط واضعش و دیگران به شیوه ای نکوهیده به کار برده شد دو گورنی از قدرت رشد یابنده مقالات اداری به عنوان بیماری جنون اداره نام برد و 1970 بالزاک نویسنده فرانسوی از بوروکراسی به عنوان قدرت غول آسایی که توسط کوتوله اعمال می شود سخن گفت . این گونه نگرش به برووکراسی غالبا با کاغذ بازی ، عدم کارایی و اتلاف ارتباط داده می شود . اما بسیاری از نویسندگان دیگر به گونه متفاوتی به بوروکراسی نگریسته اند ، یعنی به عنوان یک مدل دقت نظم و مدیریت کار آمد آنها می گویند بوروکراسی در واقع کار آمدترین شکل سازمانی است که انسانها ابداع کرده اند . زیرا همه وظایف با قواعد و روشهای دقیق تنظیم گردیده اند برجسته ترین تحلیل بوروکراسی ، که توسط مارکس وبر انجام شده است راه میانه ای را بین این دو نگرش افراطی در پیش گرفته است به نظر وبر گسترش بوروکراسی در جوامع امروزی اجتناب ناپذیر است ، توسط اقتدار بوروکراتیک یگانه راه رویارویی با نیازمندیهای اداری نظامهای اجتماعی بزرگ است اما ، وبر همچنین معتقد است بوروکراسی معایب عمده ای دارد که پیامد های مهمی را برای ماهیت زندگی اجتماعی امروزی در بر دارد . وبر یادآور می شود که در جوامع سنتی بزرگ تعداد محدودی سازمانهای بوروکراتیک وجود داشته اند . به عنوان مثال ؛ در امپراطوری چین سلسله مراتبی از مقالات اداری ، مسئول امور کلی حکومت بودند . بوروکراسی مهم دیگری که دی دنیای قدیم وجود داشت ارتش بود اما تنها در دوران امروزی است بوروکراسیها به طورکامل توسعه یافته و در بیشتر حوزه های زندگی اجتماعی یافت می شوند . وبر برای بررسی خاستگاه و ماهیت گسترش سازمانهای بوروکراتیک یک نمونه آرمانی بوروکراسی را می سازد . ( آرمانی در اینجا نه به آنچه مطلوب ترین است ، بلکه به یک شکل خالص سازمان بوروکراتیک اشاره می کند یک نمونه آرمانی توصیفی انتزاعی است که با تکیه بر ویژگیهای معینی از موارد واقعی برای تشریح دقیق اساسی ترین ویژگیهای آنها ساخته شده است ) (ویبیر 1978و پ و956 – 63 ).
برخی ویژگیهای نمونه آرمانی بوروکراسی از دیدگاه وبر:
1-وجود سلسله مراتب اقتدار مشخص ؛به این ترتیب که وظایف سازمان به عنوان وظایف رسمی توزیع شده اند بوروکراسی مانند هرمی به نظر می رسد که مشاغل اداری بالا ترین اقتدار در راس آن قرار گرفته اند یک زنجیره فرماندهی وجود دارد که از بالا به پایین امتداد یافته و تصمیم گیری هماهنگ را امکان پذیر می سازد .هر مقام بالاتر ، مقام پایین تر را در سلسله مراتب سازمانی کنترل و سرپرستی می کند .
2- قوانین مکتوب : بر رفتار مقالات اداری در تمام سطوح سازمان حاکم است این بدان معنی نیست که وظایف بوروکراتیک صرفا اموری عادی و یکنواخت هستند هر چه مقام اداری بالاتر باشد ، قوانینی که با آنها سروکار دارد . معمولا انواع بسیار زیادتری از موارد گوناگون را در بر می گیرند و تفسیر آنها انعطاف پذیری بیشتری را می طلبد .
3- مقالات اداری تمام وقت حقوق بگیر هستند: به هر شغلی در سلسصله مراتب سازمانی حقوق معین و ثابتی تعلق می گیرد از فرد انتظار می رود که یک دوره خدمت را در سازمان طی کند . ترفیع براساس توانایی ارشدیت ، یا ترکیبی از این دو امکان پذیر است .
4- میان وظایف اداغری در سازمان و زندگی خارج از سازمان جدایی وجود دارد : زندگی خانوادگی مقام اداری از فعالیتهای او در محل کار جداست ف و از نظر فیزیکی نیز از آن مجزاست .
5- هیچ عضو یا هیچ یک از اعضای سازمان مالک منابع مادی که برای اجرای عملیات سازمان در اختیار آنهاست نیستند : به نظر وبر توسعه بوروکراسی کارگران را از کنترل وسایل تولیدشان جدا می سازد . در اجتماعات سنتی ، برزگران و پیشه وران معمولا بر فرایند های تولیدشان به میزان زیادی کنترل داشتند ، و در آن صاحب ابزارهایی بودند که مورد استفاده قرار می دادند 0 در بوروکراسیها ، مقالات اداری مالک اداراتی که در آن کار می کنند میزهایی که در پشت آنها می نشستند یا ماشین های اداری که مورد استفاده قرار می دهند نیستند .
اثر بخشی بوروکراسی :
وبر می گوید بوروکراسی المروزی شیوه بسیار موثری برای سازماندهی تعداد انبوهی از افراد است دلایل چندی برای این امر وجود دارد : 1- روشهای بوروکراتیک ممکن است از پاره ای جماعت باعث محدودیت ابتکار شوند . اما در عین حال سبب می شوند که تصمیمات بر طبق معیارهای عمومی گرفته شوند نه بر مبهای میل و هوش فردی .
2- آموزش مقالات اداری برای اینکه در حوزه مربوط به وظایفشان متخصص باشند .
3- برخورد ار از حقوق و تمام وقت کردن مشاغل اداری امکانات فساد را کاهش می دهد . اگرچه به کلی حذف نمی کند . نظامهای سنتی اقتدار عملا تا اندازه زیادی بر پایه آنچه که امروز ما شیوه های عملی فساد می دانیم قرار داشتند . برای مثال :منصب داران از موقعیت خود برای مالیات گرفتن از کسانی که تحت حاکمیت آنها بودند استفاده کرده و بیشتر پولها را برای استفاده شخصی خود برداشت می کردند .
4- این واقعیت که عملکرد از طریق امتحان یا وسایل عمومی دیگر مورد داوری قرار می گیرد ، به دست آوردن مشاغل از طریق روابط شخصی یا ارتباطات خویشاوندی را کاهش می دهد .
وبر معتقد است که هر چه سازمانی به نمومنه آرمانی بوروکراسی نزدیک تر باشد ، در دنبال کردن هدفی که برای آن به وجود آمد . اثر بخش تر خواهد بود . او اغلب بوروکراسیها را به ماشینهای پیچیده تشبیه می کند و با وجود این تصدیق می کند که بوروکراسی می تواند مشکلات و تشریفات زاید اداری ، را به وجود آورد و می پذیرد که بسیاری از مشاغل بوروکراتیک کسل کننده اند و فرصت چندانی برای اعمال استعدادهای خلاق ارائه نمی کنند . کارهای اداری ( روزمره ) و اقتدار مقالات اداری بر زندگی ما ، بهایی است که در قبال اثر بخشی فنی سازمانهای بوروکراتیک می پردازیم .
روابط رسمی و غیر رسمی در بوروکراسیها : در تحلیل وبر از بوروکراسی به روابط رسمی در سازمانهای جایگاه بر جسته ای داده شدهاست . به گفته ی وبر هر یک سازمان بیستر بوروکراتیک شده باشد ، وظایف ثابت تر بوده و با جزئیات بیشتری مشخص گردیده اند او درباره ارتباط غیر رسمی و روابط گروههای کوچک ، که در همه سازمانها وجود دازند چندان چیزی نمی گوید در بوروکراسیها ، شیوه های غیررسمی انجام کارها غالبا وسیله دستیابی به میزانی از انعطاف پذیری است
(بلا )، در یک بررسی کلاسیک ، روابط غیر رسمی را در یک سازمان دولتی مطالعه کرد ( بلا ،1963 ) وظایف مقالات اداری در این سازمان شامل تحقیق در مورد تخلفات احتمالی مالیات بر درآمد بود 0 مامورانی که با مسایل برخورد می کردند که مطوئن نبودند چگونه باید آنها را حل کنند می بایست آنها را با سرپرست مستقیم خود در میان بگذارند . قوانین و مقررات حاکی که از آن بود که نمی یابد با همکارانی که در همان سطح شغلی خودشان بودند مشورت کنند . اما بیشتر مقالات اداری از این که با سرپرستان خود تماس بگیرند احتیاط می کردند ؛ زیرا احساس می کردند این کار ممکن است نشانه فقدان صلاحیت از سوی آنها تلقی شود و امکانات ترفیع آنها را کاهش دهد . از این رو معمولا با یگدیگر مشورت می کردند و نگرانیهای مرتب با کارکردن به تنهایی را نیز کاهش می داد . مجموعه ای منسجم از وفاداریها ، از نوع وفاداریهای گروه نخستین در میان افرادی که در یک سطح کار می کردند به وجود آمد . بلا نتیجه گیری می کند که از این روی ، این ماموران احتمالا به گونه ای بسیار موثر تر از عهده حل مسایلی که روی آنهاست بر می آیند .
شبکه های روابط غیر رسمی معمولا در تمام سطوح سازمان به وجود می آیند در راس سازمان ،پیوند ها و ارتباطات شخصی ممکن است در ساخت واقعی قدرت مهم تر باشند تا موقعیتهای رسمی که در آنها تصمیات می یابد گرفته شوند برای مثال : جلسات هیاٌت مدیره و سهامداران ظاهرا سیاستهای شرکتهای تجاری را تعیین می کنند اما در عمل اغلب تعداد اندکی از اعضای هیاٌت واقعا شرکت را اداره می کنند ، آنها تصمیماتشان را به طور غیر رسمی می گیرند و انتظار دارند که در هیاٌت مدیره آنها را تصویب کند این گونه شبکه های غیر رسمی می توانند در میان شرکتهای مختلف نیز گسترده باشند رهبران شرکتهای مختلف غالبا به شیوه ای غیر رسمی با یگدیگر مشورت میکنند و عضو باشگاه ها و موسسات تفریحی واحدی هستند . تصمیم دربارهاین که شیوه عملی غیر رسمی معمولا تا چه اندازه به اثر بخشی سازکمانها کمک کرده یا مانع آن می شوند مو ضوع ساده ای نیست سیستمهایی که شبیه نمونه آرمانی وبر هستند معمولا انبوهی از شیوه های غیر رسمی انجام دادن کارها را به وجود می آورند . علت این امر تا اندازه ای این است که می توان با "وررفتن " غیر رسمی با قوانین و مقررات رسمی به انعطاف پذیریای که سازمان فاقد آن است دست یافت . برای کسانی که مشاغل کسل کننده ای دارند نیز شیوه های غیر رسمی انجام دادن کارها اغلب به ایجاد محیط کار رضا یت بخش تری کمک می کند ارتباطات غیر رسمی بین مقالات اداری در موقعیتهای بالاتر ممکن است از جهاتی که به سازمان به طور کلی کمک می کند0 موثر باشند . از سوی دیگر ، کسانی که د راین ارتباطات وارد می شوند ممکن است بیشتر به پیشبرد یا حفظ منافع خودشان عاقمند باشند تا کمک به پیشبرد منافع سازمان .
از مدل بوروکراسی وبر استنباط می شود که قدرت معمولا در راس سازمان متمرکز است . یک سازمان بزرگ به صورت هرمی است که اکثریت اعضا در موقعیتهای نسبتا بی قدرت نزدیک به قاعده آن قرار گرفته اند .
نارسایی های بوروکراسی :
دور جدید مطالعه "بوروکراسی ها " یا به قولی " دیوانسالاری یا اداری بازی " از نظر زمانی و بعد از آن تقریبا با نوشته های مارکس وبر ( 1946 ، 1947 ) آغاز شد . اما وبر بیش از آنکه به دوره جدید متعلق باشد به دوره قبل تعلق دلرد . به نظر می رسد که در مطالعات سازمانی خود عمدتا به چهار زمینه علاقه مند بوده است . اینطور پیدا است که او می خواسته است :
1-ویژگیهای موجودی که او آن را بوروکراسی نامیده است مشخص سازد . 2- رشد سازمان و دلایل آن را تبین کند . 3- تغییرات اجتماعی را که همراه با آن تحقق می یابد به طور جداگانه توصیف نماید . 4- آثار سازمان بوروکراتیک را در تحقق هدفهای بوروکراتیک (به خصوص هدف های یک اداره سیاسی ) کشف کند .
در واقع توجه ماکس وبر به موضوع چهارم مشخصا دیدگاه او از دیدگاه های محققانی که نظرشان درباره نظریات وبر متمایز می سازد .وبر تلاش خود را برای نشان دادن اینکه سازمان بوروکراتیک پاسخی عقلایی به پیچیدگی های مسایل امور است به کار می برد . به طور مشخص وبر می خواهد نشان دهد که سازمان بوروکراتیک چطور می تواند به افراد یا سازمانها یا ساختارهای غیر بوروکراتیک در فایق آمدن به محدودیت های خود برای اتخاذ تصمیم هایی عقلایی یا حسابگری ها کمک کند .بدون تردید تصویری که وبر از بروکراسی خود ترسیم می کند به مراتب از تصویر یک ماشین فراتر است . وبر بوروکراسی را وسیله ای انعطاف پذیر برای استفاده از مهارت هخای تخصصی به شمار می آورد و به ویژگیهای خاص انسان توجهی شایسته مبذول نمی دارد .
نارسایی های بوروکراسی از نظر مرتن :
1-روابط طبیعی و غیر رسمی میان افراد کاهش می یابد . و به تدریج بوروکراسی جای آن روابط را پر می کند . در اصل بوروکراسی روابط خشک و بی روح میان پست ها یا نقشهایی که ایفای آنها به عنوان اعضای سازمان سپرده می شود است . مسئولان سازمان در برابر اعضا نه به صورت افراد یا ویژگیهای خاص خود که به عنوان نمایندگان پست های موظف به انجام وظایفی که از پیش تعریف می شوند هستند رقابت های معمولی و شناخته شده در درون چهارچوب های مشخص سازمانی تحقق می پذیرد . 2- اعضا آیین نامه ها و مقررات سازمانی را هر روز بیش از روز گذشته جذب می کنند . 3- اشتفاده از تقسیم بندی ها به عنوان روشی برای تصمیم گیری گسترش می یابد . البته در اینکه تقسیم بندی همیشه مبنای تفکر بوده است تردیدی نیست . امادر اینجا منظور انتقاد از نقش تقسیم بندی به عنوان مبنای تفکر و تصمیم گیری نیست . در واقع تعداد تقسیم بندی های مورد استفاده به عنوان مبنای تصمیم گیری فقط اجازه طرح معدودی راه کار و انتخاب شدن اولین گزینه ای که مشخصا در عمل قابل اجرا می نماید . و در یک تقسیم بندی می گنجد می دهد (تئوری های سازمان و مدیریت ، دکتر حسین رحمان سرشت.ص/118/120 ).
ماکس وبر : به نظر مارکس وبر در جوامع امروز مساله اساسی انتخاب بین نظام سرمایه داری و یا نظام سوسیالیستی بلکه تنظیم روابط بوروکراسی است با دموکراسی . به عقیده ماکس وبر مساله مهم در جوامع جدید مساله مبارزه طبقات نیست بلکه مساله بورکراسی مهمتر از مساله مبارزه طبقات است و بدون توجه به این پدیده حل مشکل اجتماعی ممکن نیست . به عقیده وبر توسعه بوروکراسی و ماشینی شدن زندگی اجتماعی موجب از بین رفتن و تحلیل فرد در انبوه مردم می شود ( اصول علم سیاست . مولف دکتر ابولقاسم طاهری /ص/59)
منابع :
1-آنتونی گیدنز ،جامعه شناسی ؛ ترجمه منوچهر صبوری 0 تهران /نشر نی :1376 .
2- بروس کوئن ، در آمدی به جامعه شناسی / ترجمه محسن ثلاثی – تهران : نشر توتیا /1375 .
3- دکتر حسین رحمان سرشت ، تئوری های سازمان و مدیریت از تجدد گرایی تا پسا تجدد گرایی / تهران / 1386 .
4- جورج ریتزر ، نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر ، مترجم محسن ثلاثی تهران 1376 .
5- منوچهر صبوری ، جامعه شناسی سازمانها ،تهران / نشر شب تاب / 1374 .
6- دکتر ابوالقاسم طاهری ، اصول علم سیاست ، انتشارات دانشگاه پیام نور چاپ / 1384.
عناوین
فهرست صفحه
فصل اول
مقدمه 2
موضوع تحقیق 3
هدف تحقیق 3
جامعه آماری 3
موانع و مشکلات 3
فصل دوم
پیشینه یا ادبیات تحقیق 5
نوع روش تحقیق 5
علت انتخاب موضوع 5
فصل سوم
تعاریف و مفاهیم تعهد سازمانی 7
انواع تعهد 8
مفاهیم تعهد 9
ضرورت توجه به تعهد سازمانی 10
اهمیت تعهد سازمانی 11
تعهد سازمانی مفهوم یک بعدی یا چند بعدی 13
الگوهای چند بعدی در مورد تعهد سازمانی 14
دیدگاه هایی در مورد کانون های تعهد سازمانی 16
1-دیدگاه ریچرز 16
2- دیدگاه بکر و بیلینگس 16
دیدگاه های ناظر بر تعارض تعهد حرفه ای و سازمانی 17
دیدگاه های ناظر بر سازگاری تعهد حرفه ای و سازمانی 18
مطالعه ی سانتوز 19
مطالعه ی هاسکت و همکاران 20
مطالعه ی " تسای و وانگ " 20
مطالعه ی رحمان و حنیفه 21
دیدگاههای تعهد سازمانی در دنیای امروز 22
راهکارهایی برای افزایش تعهد سازمانی 24
فصل چهار م
حذف موانع کاری 26
نتیجه گیری 26
منابع 27
سلام خوبی وبلاگ خیلی قشنگ و جالبی داری خوشحال میشم اگه به سایت من هم سر بزنی در مورد فروش اکانت های رپیدشیر و مگا آپلود هستش منتظرتم راستی میشه یه لینک از سایت من تو وبلاگت بدی با همین عنوان فروش اکانت های رپیدشیر و مگا آپلود ایشالا جبران میکنم مرسی فعلا بای
سلام دوست گرامی ، از اظهار نظرتان سپاسگزارم حتما سر می زنم الان در شرف تکمیل وبلاگم سلامت و سربلند باشی