فراز و فرودهای تاریخی کوردها
کوردها به یکی از ملتهای غرب قارهی آسیا اطلاق میشود که در بین اقوام عرب، ترک و فارس قرار گرفته و از روزگار باستان در بلاد کوهستانی شرق ترکیه، غرب ایران، شمال عراق و سوریه وطن گزیده است.
با وجود اشکال گوناگون تلفظ واژهی کورد در تاریخ ـ که امروزه شاید بر معانی مختلف دلالت کند ـ لیکن از ابتدای عصر مسیحیت تاکنون کرد: مفهوم قومی است که از تمامی ویژگیهای ملی که در طی مراحل تاریخی بر مناطق محل سکونت آنها گذشته، بهره جسته است. کورد مجموعهای از قبایلی بوده که از صدها سال قبل و در طی قرون متمادی در مناطق شمالی سرچشمهی دو رود دجله و فرات همواره پیوند اجتماعی و وحدت زبانی خود را حفظ کردهاند
.
شکلگیری پایههای ملت کرد پس از تغییراتی بود که در ظاهر کلمات و حرکات اسماء و ابزار زندگیش صورت گرفت. قوم کورد زمانی به تمدن رسید که در حیات معنوی (فرهنگی و دینی) تأثیراتی از اقوام غرب آسیا گرفت که کم توجهی محققان گذشته به این جنبه از تاریخ کورد منجر به پیچیدگی تحقیق در اینباره گشته است. به طوری که تا به حال و از نیم قرن پیش، از جمله مشکلاتی شده که توجه مورخان را برانگیخته است.
بنابر آنچه که گفته شد به هنگام مطالعهی تاریخ باستان ملت کورد، فرضیات و نظریاتی سربر میآورند که هرچه تحقیق در آثار باستانی، زبانشناسی و نژاد شناسی، در کوردستان بیشتر انجام میشود، اساس این فرضیات و نظریات نیز به همدیگر نزدیکتر میشود به گونهای که تاریخ باستان این ملت را روشنتر میسازد.
تاریخ حوادث قرون وسطی در کوردستان به ویژه پس از ظهور مسیح که به وسیلهی نویسندگان رومی دقیقتر نوشته شده نمایانتر است. اما پس از طلوع اسلام تاریخ این اقوام واضحتر از همیشه میشود به طوری که کورد نقش خود را در پشتیبانی از پایههای جدید در سرزمینش و در خارج از آن ایفا میکند. با اینکه آثار ادیان باستان و قویم در میان کوردان وجود داشت، مسیحیت و مبانی آن و سپس اسلام، در آغاز ظهورشان، به سرعت در کوردستان منتشر شدند و بدین ترتیب جامعهی کورد با صاحبان این ادیان از نظر اجتماعی، تربیتی و سیاسی پیوند یافت، همچنین با طریقتهای صوفیه و در آغاز انتشار اصول و برنامههایشان در جامعهی اسلامی و جوامع اطراف توانست ارتباط خوبی بگیرد.
کورد امروزه به زبانی سخن میگوید که به مجموعه زبانهایی که در جهان زبان هند و اروپایی اشتهارد دارند منصوب است. زبان کوردی زبانی مستقل است و دارای قواعد صرفی و نحوی خاص خود میباشد، لیکن در آن لغاتی نیز یافت میشود که به زبان اقوام مجاور و یا اقوامی که زمانی بر این مراکز تمدن مسلط بودهاند، مربوط میشوند.
زبان کوردی بطور کلی به دو لهجهی شمالی و جنوبی تقسیم میشود که نزد خود کوردها به کرمانجی شهرت دارد و در کنار این دو لهجه گویشهای محلی مهم دیگری چون لری، گورانی و زازایی (دیلمی) وجود دارد. زبان کوردی در عراق و ایران با الفبای عربی نوشته میشود درحالی که در ترکیه و سوریه با الفبای لاتین و در شوروی (سابق) به خط روسی. بیتردید نبود الفبای واحد برای نوشتن زبان کوردی تأثیر مطلوبی بر رشد و بالندگی این زبان گذاشته و یکی از علل مهم عدم تکوین زبان واحد ادبی در کوردستان گشته است. با این حال ادب مدون کرد راهش را از سدهی یازدهم میلادی در بایزید، حکاری و بوتان با لهجهی کرمانجی آغاز نمود و طولی نکشید که با لهجههای دیگر شکوفا شد.
قسمت اعظم مکتوبات این ادبیات قصیدههایی است که مضامین آن بر احیای نمونههای عالی و منظومههای ریشهدار کوردی متمرکز است و موضوعات اصلی آن اصلی آنرا حماسهها و حکایات و اساطیر ملی تشکیل میدهد.
ادبیات کورد مملو از موضوعات یاد شده است و نخستین چیزی که آدمی را به هنگام مطالعه و بررسی ادب کورد به تعجب وا میدارد ، فراوانی قصاید و اشعار ملی است که بیشتر آنها از جنگها، ماجراجوییها، عشق و توصیف طبیعت، سخن میگویند. جامعهی کورد نیز این داستانها را به هر نقطه و مکانی از سرزمینش منتقل ساخته است. حکایات و قصص حول موضوعاتی چون سوارکاری و شجاعت، جوانمردی و نخوت، گذشت و انتقام دور میزند. همچنین داستانهای زیادی در باب آداب و رسوم ملی و حوادث واقعی مانند حماسهی دفاع از قلعهی دَم دَم وجود دارد ـ که شاه عباس صفوی در قرن هفده میلادی با آن جنگید. کوردها با عشق و اعجاب این منظومهها را که شامل حوادثی واقعی است ترنم میکنند.
در ادبیات کورد تلاشهای زیادی برای ساختن و تکوین فولکلور کوردی صورت گرفته که میتوان به صورت تئاتر و ادبیات نمایشی از آنها اقتباس کرد و بهره جست. شاید مهمترین و مشهورترین حماسههای کورد حماسهی مهم (( مَم و زین)) باشد که به شعر و نثر مسجع تنظیم شده و در تمام نقاط کوردستان به آواز خوانده میشود.
اساطیر واقعاً تأثیر زیادی در تکوین ادبیات شفاهی کوردستان داشتهاند. فن شاعری نیز نزد کورد بسیار برجسته، وسیع و جلوهگر است، ادبا و شعرای مشهوری از بین کوردها برخاستهاند که آثار ارزشمندی به زبان کوردی از خود به جا گذاشتهاند. بعضی از آنان به عربی، ترکی و فارسی هم شعر سرودهاند. شاید قدیمیترین آنان باباطاهر همدانی (935ـ1010م) باشد که اشعارش را به لهجهی لری سرود. سپس علی ترکی (قرن 11 م) در ناحیهی حکاری که تألیف با ارزشی هم در صرف و نحو زبان کوردی دارد. او شیفتهی هر فن و هنر زیبایی بود و به معلمی عشق میورزید، گزیدهای از اشعارش به زبان فرانسه ترجمه شده است. از جملهی آنها ((یگانه سخن))،((فرزندان و طعنه))،((گردنبند یاقوت)) و ((اگر زندگی خواب باشد)).
شاعر و عارف، شیخ احمد جزیری (1407ـ 1481م) از منطقهی بوتان سر برآورد و دیوان موسوم به ((دیوان جزیری)) را از خود باقی گذاشت. ملا احمد خانی (متوفای 1492م)، علی حریری (1426ـ1495م)، بیسارانی (1650ـ 1702م)، نالی (1797ـ 1855م)، سالم (1800ـ1866م)،مولوی (1806ـ1882م) و حاج قادر کویی (1815ـ1892م) و دیگران از این گروهاند.
شعرای جدیدی نیز ظهور کردهاند که همان طریقهی شعری آنان را پیمودند. از جمله شیخ رضا طالبانی (1835ـ 1909م) سالمی سنه
(1845ـ1909م)،مجدی (1849ـ1925م)، پیرهمیرد (1867ـ1950م)، ناری(1874ـ1904م)، زیور(1875ـ 1948م)، احمد مختار(1897ـ1935م)، بیکس(1905ـ1948م) و دیگران.
میراث ملی کورد یعنی فولکلور در نهایت غنا و ثروتمندی است. نسل کورد این میراث را از طریق راویان و همچنین اشعار و آوازهایی که تاریخ حوادث گذشته را بازگو میکنند ـ و بدین طریق فراموش نشدهاند ـ دریافت کردهاند. حوادثی که خالی از احساسات و عواطف آشکار رمانتیک انسانی نیستند که نشانگر ساختار حکایات، دیالوگها و فرجام آنهاست و شاید ابداً تقدیس روح حماسه، دلاوری و اشیار را فروگذار نکنند.امری طبیعی است که اسطوره و حکایت اساطیری و خرافات جایگاه بارزی را در ادبیات ملت کورد به خود اختصاص میدهد؛ زیرا اسطوره همیشه با ساختار زندگی اولیه و ابتدایی ملل باستان همراه است؛ مللی که در قائل بودن به چیر و تسطیح در برابر قوای طبیعت و ماورایی موسوم بودهاند. محتوای اساطیری این گونه ملتها، که ضمناً بیانگر اوضاع و احوال آنان و حوادث زمانش است ـ عبارت است از جن و عفریت و پهلوانی اسطورهای و داستانهای روایت شده که عادتاً مؤلفانش هم مجهولاند؛ نزد کوردها به صدها مورد میرسد و موضوعات آن بهطور خاص دربارهی عشق، جنگ، زنان شجاع، مردان جنگجو که فرجامی همراه با خیانت دارند. این اساطیر همچنین از درگیری کورد با حوادث ناگوار طبیعی و رویارویی جنگجویان با حیوانات درندهی کوهستانی سخن میگویند؛ از فقر و بینوایی مردم و ظلم و ستم حکام و امرا و حرص و آزشان نیز سخن به میان میآورند. همچنین از عشق به مردم و سرزمینشان. تمامی این حکایات به مثابهی آینهی عصر خود هستند که برای ما مسائل مربوط به روحیهی کوردها را در گذشته منعکس و بازگو میسازند.
البته دربارهی موضوعاتی که در بالا ذکر کردیم مطالعات جدی و وسیعی که اساس علمی داشته باشد هنوز انجام نگرفته است.
دکتر جمال رشید احمد
ترجمه از عربی: شهباز محسنی
آیا از وضعیت بد اینترنت کشور خسته شده اید ؟ آیا از فیلترینگ گسترده داخلی جانتان به لبتان رسیده است ؟ پس بد نیست چیزهایی در مورد "وی پی ان" بدانید . درواقع همان فیلترشکن خودمان که محدودیتی در استفاده نداشته و به هیچ وجه در کاهش سرعت اینترنت شما تاثیر گذار نیست . برای کسب اطلاعات بیشتر از سایت ما دیدن کنید
آیا از وضعیت بد اینترنت کشور خسته شده اید ؟ آیا از فیلترینگ گسترده داخلی جانتان به لبتان رسیده است ؟ پس بد نیست چیزهایی در مورد "وی پی ان" بدانید . درواقع همان فیلترشکن خودمان که محدودیتی در استفاده نداشته و به هیچ وجه در کاهش سرعت اینترنت شما تاثیر گذار نیست . برای کسب اطلاعات بیشتر از سایت ما دیدن کنید
آیا از وضعیت بد اینترنت کشور خسته شده اید ؟ آیا از فیلترینگ گسترده داخلی جانتان به لبتان رسیده است ؟ پس بد نیست چیزهایی در مورد "وی پی ان" بدانید . درواقع همان فیلترشکن خودمان که محدودیتی در استفاده نداشته و به هیچ وجه در کاهش سرعت اینترنت شما تاثیر گذار نیست . برای کسب اطلاعات بیشتر از سایت ما دیدن کنید